Borç ilişkisinden doğan hak alacak hakkı olup alacaklıya dava ve takip hakkı sağlar.
BORÇ İLİŞKİSİ SEBEBİYLE DOĞAN HAKLAR
- Asli Haklar: Alacak hakkı asli edimdir.
- Bağlı (Fer’i) Haklar: Tarafların asıl amaçladıkları haklar olmayıp asli hak olan alacak hakkını genişleten veya güvence altına alan haklardır. Bağlı hak, asli hak mevcut olduğu takdirde kullanılabilen haktır.
- Tali Haklar: Borç ilişkisinden doğan ikinci derecedeki haklardır.
a) Yenilik doğurucu Haklar: Hak sahibinin tek taraflı irade açıklamasıyla bir ilişkinin kurulmasını değiştirilmesini ya da sona erdirilmesini sağlayan kayıt ve koşula bağlanması mümkün olmayan kullanıldıktan sonra kendisinden dönülemeyen haklardır. Yenilik doğurucu haklar alacak hakları değildir. Bu nedenle zaman aşımına tabi değilseler de bunların kullanılmaları için belirli süreler öngörülmüştür. Bu süreler ise hak düşürücü sürelerdir.
b) Def’i Hakları: Bizzat borçlunun ileri sürmesi gereken savunma araçlarıdır. Bunlar mahkemece re’ sen nazara alınmazlar. Hak sahibinin tek taraflı irade açıklamasıyla kullanılabilir. Bunlar hakkın kullanılmasını engelleyen ve hakkı ortadan kaldıran olmak üzere ikiye ayrılırlar. Hakkın kullanılmasını engelleyen def’i hak sahibi alacaklının talep hakkının doğmadığını ileri sürmek suretiyle ifada kurtulmasını sağlar. Hakkı ortadan kaldıran def’i de ise borçlu alacaklıya karşı talep ettiği hakkının ortadan kalktığını ileri sürmek suretiyle ifadan kurtulur.
BORÇ İLİŞKİSİNDEN DOĞAN YÜKÜMLÜLÜKLER
Bir borç ilişkisi nedeniyle değişik yükümlülükler ortaya çıkabilir
Türleri:
- Edim Yükümlülükleri:
1) Asli Edim Yükümlülükleri: Sözleşmenin esaslı unsurunu oluşturan ve bu nedenle de sözleşmenin türü ve niteliği de yakından ilgili olan yükümlülüklerdir.
2) Yan Edim Yükümlülükleri: Sözleşmenin esaslı unsurunu oluşturmayan, sözleşmenin kırılmasını etkilemeyen edim yükümlülükleridir. Bunlar edimin hazırlanmasına, gerçekleşmesin ve güvenliğine hizmet ederler. - Yan Yükümlülükler (özen gösterme yükümlülükleri): İfaya yardımcı yan yükümlülükler ayrı bir talep ve davaya konu olamasalar da bunlara aykırılık halinde alacaklı bu yüzden doğan zararını tazmin edilmesini dava edebilir.
BORÇ İLİŞKİSİNDEN DOĞAN SORUMLULUKLAR
Sorumluluk getirmeyen bir borç ilişkisi mümkün değildir. Türk Borçlar Kanunu 115 ve 116. maddelerinde sorumsuzluk anlaşmalarına sınırlar getirmiş borçlunun sözleşmeden doğan bir borç ilişkisinde borca aykırı davranışlarından sorumlu olmayacağına ilişkin her anlaşmanın geçerli olmadığını kabul etmiştir.
Borçlu şahıs varlığıyla değil mal varlığıyla sorumlu tutulur.
Borçlu borca aykırı davrandığında bütün mal varlığı ile sorumlu tutulmasına sınırsız mal varlığı sorumluluğu ; borçlunun mal varlığı alacaklının alacak hakkı için sınırlı olarak sorumlu tutulmasını ise sınırlı malvarlığı sorumluluğu denilebilmektedir. Borçlunun malvarlığından sınırlı sorumlu tutulması ise miktar bakımından ya da konu bakımından (mal varlığına dahil olan malın türü itibariyle) sorumlu tutulması olarak ikiye ayrıldığı görülebilir.